İSTİHDAM NEDEN BEKLENTİNİN ALTINDA GELDİ ?

Cuma günü ABD tarım dışı istihdam rakamları açıklandı. 201 bin artış beklenirken 142 bin geldi. Dünyada beklentiler artık çok önemli. Çünkü ekonomik planlar , yatırımlar vb. bir çok durum beklentilere göre şekilleniyor. Ama insan olan yerde her zaman hatada vardır. Ekonomistler bir süre sonra papağanlaşma dediğim olguya düşüyorlar. Topluluğa uyum sağlıyorlar. Çünkü ekonomi camiasında topluluk dışında bir şeyler söyleyenleri pek sevmezler. Bu yüzden araştırma yapmak yerine tekrar etmek daha kolay geliyor. 
Bugün istihdam neden beklenenin altında kaldı bunu açıklayacağım.

AZALAN VERİMLER YASASI

Üretim sürecinde kullanılan faktörlerin bazılarının sürekli artırılmasıyla üretimin sürekli artmayacağı aksine belli noktadan sonra artırılan faktörün marjinal faydasının azalacağının ve negatife bile döneceğine dayanan bir iktisat kanunudur. 
Bir firma maksimum üretim kapasitesine ulaştığında her alınan işçi üretime daha az katkı sağlar. 
Örneğin ; Bir ayakkabı fabrikası düşünelim. Maksimum 1000 ayakkabı üretim kapasitesine sahip olsun. 100 işçi çalışıyor ve 700 ayakkabı üretiyor. Fabrika sahibi daha çok para kazanmak için 100 işçi daha almaya karar veriyor. Sonradan alınan 100 işçi ile fabrikada ayakkabı üretimi 1000 ayakkabıya çıkıyor. Ama ilk 100 işçi 700 ayakkabı üretirken sonradan işe giren 100 işçi 300 ayakkabı üretti. 

 Siyah grafikte 100 işçi çalışırken 700 ayakkabı üretiliyordu. Ve grafikte de görüldüğü gibi daha verimli bir üretim var ve üretim eğrisi 45 derecelik açı ile yükseliyor. Ama sonradan alınan 100 işçi de katkı düşüyor ve verimlilik azalıyor. İkinci eğri yataylaşıyor. Kırmızı grafikte bu daha net görülüyor. 

Teknoloji , üretimde kullandığımız makineler , girdi miktarımız aynıyken sadece emek gücümüzü artırarak verimi artacağını düşünmek yanlıştır. En iyi verimi kapasitemizi bilip en iyi şekilde kullandığımızda alacağımızdır. 

KAPASİTE KULLANIM ORANI

Bu üretim biriminin belirli bir dönemde fiilen gerçekleştirdiği üretim miktarının fiziki olarak üretebileceği en yüksek miktara olan oranını gösterir. 

Bir araba fabrikasının aylık 100 araba üretme kapasitesinin olduğunu varsayalım. Ve bu araba fabrikası mart ayında 80 araba üretmiş olsun. Yani kapasitesinin %80 kullanmıştır. İşte bu durum kapasite kullanım oranına bir örnektir. 
Kapasitenin neden azaldığını bulmak , etkilerini araştırmak ve düzeltmekte ekonomi biliminin yani bizlerin görevidir.

TEORİLERLE GÜNCEL EKONOMİNİN BİRLEŞTİRİLMESİ

İşte ABD istihdam oranının Eylül ayında beklenenin çok altında gelmesinin sebebi kapasite kullanım oranıdır.Çünkü bir kaç aydır kapasite kullanım oranı düşerken istihdam artıyordu. Eylül ayına kadar istihdam arttı ve gerekli iş gücüne ulaşıldı. Eğer önümüzdeki aylarda ABD kapasite kullanım oranı artmaz ise istihdamda bir artış olmaz. Kapasite kullanımı artmayan bir sektörün istihdam yapması kendi kuyusunu kazmaya benzer. Kapasite kullanımını düşürmüş üretim tesisi demek talebin azaldığını gösterir. Talep azalmış ise arzı artırmak zararına çalışmak anlamına gelir. 

KAPASİTE KULLANIM ORANI (KKO) VE ABD 

Grafik 1

Grafik 2

Grafik 1 ABD kapasite kullanım oranını gösteriyor , grafik 2 ise tarım dışı istihdam değişikliğini.

ABD ekonomisi 10 yıl içinde zirve olarak 89,40 seviyesinde bir kapasite kullanım oranına sahip. Şu anda bulunduğu seviye ise 77,6 ( ağustos verisi). Yani ABD ekonomisi kapasitesinin çok altında çalışıyor. Kapasitesinin altında çalışması demek istihdam artışının ileri ki aylarda yavaşlayacağı anlamına geliyor. Sonuçta ekonomi kocaman bir fabrikadır. Eğer bu fabrikada üretim yavaşlamış ise talepte bir düşüş var demektir. Talep düşen bir ekonomide istihdam artışı yapmak demek verimin daha da düşmesine ve şirketlerin yükünün artmasına neden olmak demek. 

Ama ABD ekonomisinde olumlu durumlarda mevcut. ABD maksimum kapasite kullanım oranı 89,40. Şuanda ise 77,60. ABD işsizliği en son %5,1 açıklandı. Yani işsizliğin hala azalması muhtemel. ABD ekonomisi hala zirveye ulaşmış değil. 

KKO VE AVRUPA EKONOMİSİ

Euro bölgesinde son zamanlarda ekonomik olarak sıkıntılar var. İtalya , İspanya , Portekiz , Yunanistan gibi ekonomiler büyük sıkıntılar içinde. Fransa da büyüyememe sorunu yaşıyor. Euro bölgesinde işsizlik %10,9 civarında. 

Avrupa'nın son dönemde itici gücü Almanya olmuş durumda. Almanlar Avrupa'nın bütün yükünü omuzlamış bu sıkıntılı süreçten tek parça halinde çıkarmaya çalışıyorlar. 

Euro bölgesi kapasite kullanım oranı 10 yıl içinde en yüksek 85,30 seviyelerinde bulunmuş. Şu anda ise Euro bölgesi kapasite kullanım oranı 81,10. Yani Avrupa KKO bakımından zirveye yaklaşıyor.

Euro bölgesinde Temmuz ve Ağustos ayında aynı oranda bir KKO gözüküyor. Buda demek oluyor ki işsizlikte bir süre daha düşüş beklenmesi normal. Ama Volkswagen skandalı başta Almanya olmak üzere diğer Avrupa'lı araba üreticilerini kötü etkileyebilir. Gelecek dönemdeki durumu yakından izlemek ve ona göre ülkemizin ekonomik rotasını belirlememiz gerekiyor. Çünkü Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülkelerin çoğunluğu Avrupa ülkeleri ve onlarda yaşanacak küçük bir kriz bizim ekonomimizi zora sokabilir. 

Euro Area Capacity Utilization

SONUÇ

Kapasite kullanım oranı ekonomik veriler içinde önemli bir yeri vardır. Gelecek ile ilgili tahminlerimize bakarken yararlanmamız gereken bir göstergedir. Çünkü kapasite kullanım oranı arka arkaya düşmesi demek bir sıkıntının olduğuna işarettir. Kapasite kullanım oranının sürekli azalması işsizliğin artması , büyümenin yavaşlaması , enflasyonun azalmasına işarettir. 

Bazı kişiler enflasyonun azalmasının nasıl kötü bir yanı olabilir diyecek. Şöyle açıklayayım. Bizim ülkemizde enflasyon yüksek ve hala bir dert olarak başımızda duruyor. Ama Avrupa , ABD , Japonya gibi ülkelerde enflasyon yaratamama sıkıntısı var. Hatta deflasyon riski ile karşı karşıyalar. Deflasyon ise büyük bir sıkıntıdır. Çünkü fiyatların düşmesi şirketlere maliyetlerin artması demek. Maliyeti artan şirket üretim yapmak istemez. Ve şirketlerin üretimi durdurması büyümenin aşağı gelmesine , işsizliğin artmasına deflasyonun dahada derinleşmesine neden olur. 

Kapasite kullanım oranı da yakından takip edilmeli. Ekonomide gelecek belirsizdir. Her şey yolunda giderken bir anda her şey tepe taklak olabilir. Bu yüzden geleceği görmek için daha çok çalışmalıyız.