1. dünya savaşından ABD zafer kazanarak çıkmıştı. Bu ABD'nin o zaman ki en büyük zaferlerinden biriydi. Bunun yanında ABD sanayisi ve teknolojisi çok hızlı bir şekilde gelişiyordu. Neredeyse her gün yeni bir şey icat ediliyordu. Tüketim hızla artmış , zenginleşmeye istekli insan sayısı çoğalmıştı. Lüks partiler yapılıyor , insanlar lüks arabalar talep ediyorlar. Ford fabrikası seri üretim bandı sayesinde piyasaya çok sayıda araba çıkarıyordu.
Devlet ABD halkına yıllık %10 faizle tahvil satmaya başlamıştı. Halk bu tahvillere yüksek ilgi göstermişti. Bu durum bankacıların ve borsa simsarlarının dikkatini çekmişti. Halk devlet tahvillerine bu kadar ilgi gösteriyor ise şirket hisselerine de aynı şekilde ilgi göstere bilirdi. Gereken tek şey halka şirket hisselerini pazarlamaktı. Ülkenin bir çok bölgesine borsa için bürolar açıldı. Bu süreçten sonra New York borsası hızla değer kazanmaya başladı. İnsanlar bütün birikimlerini koşup borsaya yatırıyorlardı. Ortalıkta borsadan çok zengin olmuş insanların hikayeleri anlatılıyordu. Bu hikayeler diğer sıradan insanları da etkilemişti ve onları da hisse senedi almaya yönlendirmişti. Sanayi ve teknoloji hızla gelişiyordu ama borsa çok daha hızlı yükseliyordu. Bankalar bu işten çok para kazanıyorlardı. Daha da fazla kazanmak için değişik yollar buluyorlardı. Mesela şimdinin kaldıraç sistemi o zamandan kullanılmaya başlamıştı. 1 kişi 25 $ ile 100 $'lık hisse senedi alabiliyordu. 75 $ bankaya borçlanıyor ve hisse senedi fiyatı yükselince kazandığı para ile bankaya borcunu ödüyordu. Bu durumun kimse tersinin olmasını beklemiyordu. Çünkü o zamanlar ABD'de her şeyin fiyatının her zaman yükseleceğini düşünüyorlardı.
 |
| 1927 yılında ABD'de popüler olan ve hızla tüketilen bir radyo reklamı. |
KRİZ
Borsa bir süre sonra durdu ve hızla değer kaybetmeye başladı. Bunun temel nedeni aslında aylar öncesinden yavaşlayan ekonomiydi. Sanayi üretimi 1929 yılının haziran ayı verilerine göre yavaşlamıştı. İhracat azalmaya , ekonomik büyüme gerilemeye başlamıştı. Ama insanlar o kadar fazla borsa ile meşgullerdi ki ekonomik olaylarla hiç ilgilenmiyorlardı. İlk düşüş başladığında yabancı yatırımcılar borsadan çekilmeye başladılar. Bu durum paniğin başlamasına neden oldu. Hisse senedi fiyatları hızla düşmeye başladı. ABD bankaları hisse senedi için verdikleri borçlar geri gelmemeye başlaması ile birlikte iflaslar başladı. Bu iflaslar sonucu halk bankalardan paralarını çekmeye ve yastık altına koymaya başladılar. Para piyasadan bir anda yok oldu. Para sıkıntısı tüketimin hızla düşmesine neden oldu. Sanayi ve teknoloji üreten firmalar arzı azaltmak zorundan kaldı. Bununla birlikte sanayi kuruluşları işten çıkarmalara başladı. İstihdam azaldı , tüketim daha da düştü. Halk büyük bir fakirliğe girdi. Bütün dünya ekonomisi alt üst oldu. Bütün ülkelerin ihracatları azaldı , sanayiler durma noktasına geldi. Kapitalizme karşı büyük bir nefret başladı. Bu nefret sonucunda Avrupa'da otoriter rejimler ortaya çıktı. Hitler ve Musolini bu zamanların eseridir. Büyük buhran ilk ticari savaşlara neden oldu. Daha sonra 2. dünya savaşına neden oldu.
 |
| 1929 Buhranının sonucunda kapitalizme karşı söylemleri sayesinden Hitler Almanya'da , Musolini de İtalya'da iktidar oldu. |
-------------------------------------------------------------o-----------------------------------------------------------
ÇİN
1978 yılından beri Çin ekonomisi %9 üzerinde bir büyüme yakalamıştı. Bu yüksek büyüme hızının bir çok nedeni mevcut. 1978 yılından sonra ekonomisini dışa açan Çin hızlı bir büyüme yakaladı. Ucuz işçilik , limanların uygunluğu ve büyük bir pazar olması sayesinde ülkelerine bir çok yabancı yatırımcıyı çekmeyi başarmışlardır. Yabancı yatırımcılar Çin'de üretime başladıktan sonra Çin'de bir tek işçiliğin ucuz olmadığını, ham madde ve doğal kaynaklarında bol ve ucuz olduğunu fark ettiler. Yabancı şirketler Çin ekonomisinde hızlı bir şekilde sanayi tesisleri kurdular.
1978 yılına kadar dışa kapalı bir ekonomik sistem izleyen Çin o zamanlar çok sıkıntılar yaşamışlardır. Nüfusunun büyük bölümü yoksuldu. Sanayi olarak da oldukça geri kalmıştı. Halkın tek geçim kaynağı tarımdı. Dışa açık ekonomi politikasını benimsedikten sonra ülkeye gelen yatırımcı sayesinde sanayi ve hizmet sektöründe ilerleme kaydetti. Bu hızlı büyüme yanında bazı olumsuzluklarda getirdi. Çin halkı lüks tüketime ve lüks yaşama geçmeye başladı. En pahalı arabalar , mücevherler ve pahalı yaşam tarzı ülkede popüler hale geldi. 1970 yılında yoksullukla mücadele eden Çin halkı 2000' li yıllarda lüks ve hızlı bir tüketim alışkanlığı edindi. Bu dönemde halk bir de kolay yoldan zengin olmak için borsa ve edge piyasalarına yöneldi.
Çin ekonomisi sürekli %7 üzerinde büyüyor , ülke sürekli yabancı yatırımcı çekiyor ve borsa hızla yükseliyordu. Çin ekonomisinin yavaşlaması beklenmiyordu ve borsanın düşeceğine ihtimal verilmiyordu.
Ama Çin ekonomisi 2008 krizinden sonra 2010 yıllarında yavaşlama sinyalleri vermeye başladı. Artık ekonomi eskisi gibi büyümüyordu. Büyüme hızı %9 altına inmişti. Ekonominin yavaşlamasının en büyük etkeni işçilerin daha yetenekli ve daha bilinçli hale gelmesidir. Daha yetenekli ve daha bilinçli hale gelen işçiler artık daha fazla ücret talep ediyorlardı. Daha yüksek ücret ödemek istemeyen şirketler üretim yerini başka ülkelere taşımaya başladılar. Daha yüksek ücret veren şirketler fiyatları yükselti. Fiyatlar yükselince ekonominin çarkları çalışmaya başladı ve talep düştü. Talep düşmesi de ekonominin yavaşlamasına neden oldu. Halk aynı 1929 yılından ABD halkı gibi borsa ile o kadar yakından ilgileniyordu ki ekonomi çok fazla ilgi alanları içinde değildi. Ama ABD piyasalarında olan gibi olan bir şey vardı. Oda hisse senedi aldıkları şirketler ekonominin bir parçasıydı ve ekonomik yavaşlamadan etkileniyorlardı. Tarih tekerrür ediyordu. Çin bankaları büyük oranda borç veriyorlardı , şirketler ödeyemeyecekleri borçlar alıyorlardı , borsada büyük bir balon oluşuyordu. Çin halkı borsanın hiç düşmeyeceğine inanıyorlardı. Borsada yeni bir halka arz gerçekleştiği zaman eğer o hisse senedi 4 gün içinde %90 altında yükseliyorsa kötü olarak nitelendiriliyordu. İşte bu olaylar zinciri Çin borsasında hızla düşüşe neden oldu. Ekonomi yavaşladığı halde borsa 1 yılda %151 değer kazanmıştı. Bu durumdan sonra Çin şirketlerinin borçlarını ödeyememesi ve iflas etmeleri sonucu yabancı yatırımcıda bir korkuya neden oldu. Borsa çok hızlı bir şekilde düşmeye başladı. 1929 yılında ABD'de olduğu gibi ünlü şirketler ve yatırımcılar borsadan hisse alıcağını açıklamaya ve düşüşü durdurmak için yatırımcıları sakinleştirmeye çalışıyorlar.
Çin ekonomisi en son açıklanan verilere göre % 7 büyüdü. Çin ekonomisinin yavaşlaması beklenirken bu büyüme benim kafamı karıştırdı. Çünkü bütün göstergeler ekonominin yavaşlaması yönündeydi. Benim düşüncem Çin hükümeti borsada bir paniğe neden olmamak için verilerin üzerinde oynama yaptı ve %5,5 ile %6 arasında çıkması gereken büyümeyi % 7 olarak gösterdi.
Aşağıda vereceğim grafikte de göreceğiniz gibi tarih tekerrür ediyor. Olaylar tam olarak aynı gerçekleşmiyor belki ama sonuç aynı olacak gibi duruyor. İnsanlar o kadar aç gözlü ki olan olaylardan ders çıkarmıyor ve aynı yanlışları sürekli tekrarlıyor. Hükümetlerde ilk başta her şeyin yolunda olduğunu düşünüyor ve işler kötüleşince müdahale etmeye çalışıyor.
Grafiklerde tam olarak aynı olmasa da gidişattaki benzerlik dikkat çekiyor.
---------------------------------------------------------o----------------------------------------------------------------
https://www.youtube.com/watch?v=3spPMyj52cU
Comments
Post a Comment