Dünya ekonomisi tarihine bugün kara pazartesi olarak yazıldı. Çünkü bugün küresel piyasalarda çöküş meydana geldi. Ayı piyasası diye söylediğimiz satıcılı piyasalar bütün dünyaya hakimdi. Bütün dünya piyasalarında bir panik havası başladı. Herkes piyasalardan paralarını kurtarma telaşına girdi ve 1929 tekrar aklıma geldi. 1929'da küresel bir krizdi ama dünya o zaman bu kadar küresel değildi. Şimdi olanlar o zamandan daha büyük sıkıntı yaratabilir. Dünya o zamana göre daha kürsel , nüfusu daha fazla , ülke ekonomileri daha büyük , haberler daha hızlı yayılıyor ve küresel terör daha tehlikeli.
1929 buhranın sonucunda 2.dünya savaşı olmuş. Şimdi yaşanacak bir küresel krizin sonunda 3. dünya savaşının gelmesi dünya üzerinde canlı kalmamasına kadar varabilecek bir tehlike içeriyor.
Bugün ki yazımda 2015 senesinin başından beri sinyal veren dünya ekonomisinin bugün ki noktaya nasıl geldiğini ve bu yaşananları ekonomi bilimi ile açıklamaya çalışacağım.
Bu ekonomik karışıklığın varabileceği noktayı her yönüyle değerlendireceğim.
DEVALÜASYON
Ekonomik gündemi yakından takip edenlerin son zamanlarda sıkça duyduğu bir kelimedir.
Devalüasyon ; sabit kur rejiminde , bir ekonominin , kendi parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin Merkez Bankası veya hükümet nezdinde alınan bir karar ile düşürülmesidir. Devalüasyonun bir çok nedeni vardır. Cari açığın artması , döviz dengesinin bozulması veya ihracatta avantaj elde etmek için ülkeler devalüasyona başvurabilir.
Çin borsası bir sene gibi kısa bir sürede %150 değer kazanmıştı. Çoğu ülkenin faizlerinin sıfıra yakın olması risk iştahının hızla artmasına neden oldu. Çin halkı ve yabancı ülkelerdeki tasarruf sahipleri hızla Şangay bileşik endeksine hücum etti.
Çin ekonomisi bir yavaşlama olmasına rağmen Şangay bileşik endeksi çok hızlı yükseliyordu. 2015 ortalarına doğru Çin şirketlerinin temerrüte düşmeye başlaması ile borsa hızla düşmeye başladı. Bu düşüş tasarruflarını borsaya yönlendirmiş olan insanların zarara uğramalarına neden oldu. Bunun neticesinde ilk tüketimde sonra üretimde yavaşlama arttı. İç talebin düşmesi Çin'i tekrardan ihracata yönlendirdi.
Çin Merkez Bankası'da ihracatta avantaj elde etmek ve yavaşlayan ekonomisini tekrar canlandırmak için devalüasyona başvurdu. Çin Merkez Bankası bunu yaparken aslında dünya ekonomisinde yaşananları çok fazla önemsediğini sanmıyorum. O anda tek düşündüğü ihracatta tekrar atak yapıp ekonomiyi canlandırmak ve hızla düşmekte olan borsasını tekrar yükseliş trendine sokmaktı. Ama evdeki hesap çarşıya uymadı ve duvara tosladı.
Çin imalat sanayi verileri beklenenin çok altında gelmesi ekonominin dahada kötüye gittiğini ortaya koydu. Şangay bileşik endeksi hızla bir düşüşe başladı. Hafta sonuna girmeden önce Çinli yetkililerden gelen ''ekonominin 2. yarısında iyi bir büyüme bekliyoruz'' açıklaması hafta sonu bir faiz indirimi gelme olasılığı olarak algılandı. Hafta sonu beklenenin olmayışı sonucunda Şangay bileşik endeksi %8,5 düşüş yaşadı. Bu düşüş dünyada bir panik havası yaydı ve domino etkisine neden oldu. Çin Merkez Bankasının sağlam adımlar atarak elindeki bütün silahları hızlı bir şekilde kullanması gerekiyor.
 |
| www.businessht.com.tr/ |
DEFLASYON , EMTİA PİYASASI VE PETROL FİYATLARI
Deflasyon ;Fiyatlar genel seviyesinde sürekli düşüş durumudur. Ekonominin yavaşlaması , refah artışının azalması , işsizliğin artması , ücretlerin düşmesi , tüketimin azalması , firmaların üretimi durdurması gibi bir çok soruna yol açar.
Emtia piyasası ; Ticarete konu olan tüm mal ve ürünlere verilen isimdir. Emtia piyasasında hem petrol , altın , gümüş , platin , buğday , mısır , soya , pamuk , kahve , şeker gibi bir çok ticarete konu olabilecek ürünlere verilen isimdir. Emtiaların işlem gördüğü piyasaya '' Emtia borsası '' denilmektedir. Emtia piyasasında işlem gören ürünlerin fiyatları bu piyasada arz ve talebe göre belirlenir.
Petrol fiyatlarındaki sert düşüş ve Fed'in faiz artırımına gidecek olması emtia piyasasını 2015 başından beri geriletiyordu. Emtia piyasasındaki fiyatların azalması ilk başta çok korkulacak düzeyde değildi ama en büyük emtia üreticisi ve tüketicisi Çin'in ekonomik durgunluğa girmesi , Yuan'da devalüasyon yapması Emtia piyasalarının tehlikeli bir hal almasına neden oldu. Emtia fiyatları hızla düşmeye başladı.
Uzun süredir bir çok ülkede sıfıra yakın düzeylerde bulunan enflasyonun bir anda deflasyona dönüşme riski ortaya çıktı.
OPEC ülkeleri ile ABD'nin petrol fiyatlarının düşmesine rağmen pazardaki yerinin kaybetmemek için girdiği savaş , petrol fiyatlarının 42 $ kadar gerilemesine yol açtı.
Her gün OPEC ülkelerinin petrol üretimini dahada artırması petrol fiyatlarının dahada düşmesine ve taşımacılık maliyetlerinin azalmasına neden oluyor. Buda emtia fiyatlarının azalmasına , deflasyon riskinin artmasına yol açıyor. Eğer böyle devam ederse deflasyonun yukarıda saydığım negatif yönleri ile karşı karşıya kalacağız.
DÜNYA BORSALARI
Borsa ; Hisse senedi , yatırım fonları , bonolar , emtia ürünleri , tahvil , döviz ve endeksler gibi '' menkul kıymet '' olarak adlandırılan evrakların ticaretinin yapıldığı finansal piyasalardır.
Dünya tarihinde bir çok borsa balonu mevcuttur. İnsanların para kazanma hırsından dolayı şişen en sonunda balonun patlamasıyla krize neden olan borsa eski zamanlardan beri insanların hep ilgisini çekmiştir. 1929 büyük buhranı buna en güzel örnektir. Çin borsası da aynı 1929 yılından önce ABD'de olduğu gibi her şeyin her zaman yükseleceğinin beklenmesinden dolayı oluşan balon en sonunda patlamıştır.
Bugün Çin'de yaşanan ekonomik olaylar sonucu Şangay bileşik endeksi hızla düşüş yaşadı. Bunun neticesinde bütün dünya borsaları hızla değer kaybetti. 1929 buhranından önce yaşandığı gibi insanlar paniğe kapıldı ve ellerindeki hisse senetlerini hızla satmaya başladı.
 |
| http://tr.investing.com/ |
 |
| http://tr.investing.com/
Dünya piyasalarında yaşanan bu durum Türkiye piyasalarını da vurdu. Türkiye uzun zamandır siyasi ve ekonomik olarak çok zor günler geçiriyor. Tekrar seçimlere gidiyor olması , artan terör olayları , İşid tehdidi , siyasi gerginlik , ekonomik durgunluğun artması ve Fed faiz artırımına hiç hazır olmamasıTürkiye piyasalarının şiddetli sarsılmasına neden oluyor. Birde bu olaylara dünya ekonomisindeki belirsizlik eklenince Bist 100 endeksi bugün % 3,33 geriledi. Mayıs ayından bu yana ise %20 yakın bir gerileme meydana geldi. Bu olayların kısa vadede çözülmeyeceğini bildiğim için Bist 100 endeksi 60 bin puan seviyesine kadar gerilemesi çok uzak bir ihtimal sayılmaz.
FED VE DOLAR
Dolar endeksi 6 önemli para biriminin geometrik ortalamasının dolar karşısındaki değerini göstermek için kullanılmaktadır. Dolar endeksinin ortaya çıkışı Bretton Woods anlaşması ile yakından ilgilidir. 1944 yılında yapılan bu anlaşma ile 44 ülkenin para birimi dolar bazında sabitlenmiştir. Doların değerinin ise altın üzerinden belirlenmesine karar verilmiş, 1 ons altının karşılığı 35 dolar olarak belirlenmiştir.Mart 1973'te Bretton Wood's sisteminin kaldırılmasından kısa bir süre sonra 100 endeks değeri baz alınarak hesaplanmaya başlayan endeksin içindeki kurlar ve ağırlıkları aşağıdaki gibidir.
* Avro = % 57.6
* Kanada Doları = % 9.1
* Japon Yeni = % 13.6
* İsveç Kronu = % 4.2
* İngiliz Sterlini = % 11.9
* İsviçre Frangı = % 3.6
 |
Fed uzun zamandır faiz artırımına hazırlanıyor. İlk çeyrekte ABD ekonomisi verileri iyi gelmemesine rağmen ikinci çeyrekte bu durum tersine döndü. İşsizlik azalıyor , istihdam hızla artıyor. Saatlik ücretlerde tatmin edici düzeyde yükselme var. Tüketici güveni tekrar 2008 öncesi rakamlara ulaştı ve parekende satışlarda artış meydana geldi.
Ama bunlara karşın enflasyon bir türlü artmıyor.
Bugün olan olaylara kadar Fed'in bu ekonomik verilerle eylül ayında 0,25 puan faizde bir artış yapmasını bekliyordum. Ama bugünden sonra eylülde bir faiz artışı olması büyük bir katliama neden olur ve dünya ekonomisi tamamen çöker. Fed'in bindiği dalı kesmeyeceğini düşünüyorum.
Perşembe günü Fed başkan yardımcısı Stanley Ficsher J.Hole konferansında konuşma yapacak. O konuşmadan Fed faiz artışı ile ilgili ip uçları almaya çalışacağız. Büyük ihtimal erteleme sinyali verecek. Perşembe gününden sonra Dolar/TL 2,85 altına iner diye tahmin ediyorum.
Doların düşmesi Türkiye ve dünya piyasalarını biraz rahatlatır.
Türkiye özel sektörün yurt dışından sağladığı borç 180 milyar $ düzeyine çıkmış durumda. Doların artması özel sektör borçlarının dahada kritikleşmesine neden oluyor. Fed faiz artırımının ertelenmesi sonucu Dolarda meydana gelecek düşüş en çok özel sektörün temerrüte düşme riskini azaltır.
|
Comments
Post a Comment